Ajib hislar ila yangilanishni, yangi kunni kutib olishni istagan borki, Termiz tumanidagi “Otchopar” o‘yingohiga jam bo‘lgan. Tayyorgarlik esa avjida. O‘zgacha shodiyona, bayram shukuhi sizni ham xursandchilik qilishga, “hormang-hormang”ga undaydi. To‘y-to‘yday bo‘lishi uchun tandirlarda hil-hil bo‘lib pishayotgan tandirgo‘sht hidi dimog‘ingizni qitiqlaydi. Kayvoni onaxonlar, so‘zga chechan chechalar sizni o‘z qo‘rg‘onida tuzagan dasturxoniga chorlaydi. Yaxshi niyat ila sumalak tatishga tutinasiz. Axir milliy taomlarimizsiz Navro‘z Navro‘zmi? Bu noz-ne’matlar, sarxil taomlarning ba’zilarini ko‘rishingiz bilan nomi ham xayolingizda yugurgilaydi. Ammo, bilganingiz orasidan bilmaganlaringizning ham chiqishi qiziqishingizni oshiradi.
Sherobodlik chechalar 50 dan ortiq taomlarning turlarini jam qilgan dasturxonda olma qoqidan tortib, to‘ntarmagacha tortishgan. To‘ntarma qanday yegulik ekaniga qiziqqanimizda Sherobod tumani “Vandob” MFY raisi o‘rinbosari Noroy opa Tangriyeva og‘zining tanobi qochib so‘zlay ketdilar:
—To‘rtarmani yemapsiz, bu dunyoga kelmapsiz. Qaymoqni olovda maromiga yetkazib (kuydirib) qizdirasiz-da, biroz un solib pishirasiz. Ta’bga qarab novvot yoki tuz solasiz. Qarabsizki, ajoyib yegulik tayyor bo‘ladi. Mazali, kalsiyga boy bo‘lgani uchun ham momolarimiz, onalarimiz bolajonlar uchun shirinlik o‘rnida tayyorlab berishgan.
Uzunlik onaxonlar ham mehmonnavozlikda boshqalardan qolishmaydi. E’tiborimizni tortgani qorategin holvasi bo‘ldi.
—Shakar va qora bug‘doy uni pas olovda tuyilaveradi, tuyilaveradi. Bu ikkisi qizil tusga kirib, quyqum-quyqum hosil bo‘lguncha jarayon davom etadi. Qorategin holvasi ana shunday tayyorlanadi. Uni tatib ko‘rsangiz, o‘zgacha maza tuyasiz. Qorategin holvasi immunitetni ko‘taradi, to‘q tutadi. Qadimdan ayni shu holva non o‘rnini-da bosgan.
Qovurma g‘elak deysizmi, hasip, yupqa, g‘ilmindi-yu patirning turlari bilan badastir dasturxonda ishtahangiz karnay bo‘lishi shubhasiz.
Sariosiyoliklar qo‘rg‘oniga tashrif buyursangiz, Otchparda shoh taomlarni ayni ular tortishganiga amin bo‘lasiz. Turi-yu salmog‘i ila tosh bosadigan taomlarning oz emas, ko‘p emas 500 turini sanab esingiz ketishi aniq.
Talhak atalasini tatib ko‘rsangiz, uni achchiq bodomdan tayyorlanganiga aslo ishonmaysiz. Atala undan tayyorlanishini bilasiz-u talhakka zinhor un solinmasligi qiziqishingizni oshiradi. Foydalarini so‘zlayotgan Oysanam (Rajabova) yanganing so‘zlariga quloq solsangiz, atalaning qanday tayyorlanishini yozib olishga shoshilasiz.
Shirguruchni eslatuvchi ko‘chi taomi ham foydaliligi jihatidan kalhak atalasidan qolishmas ekan. Bu taomlar obi-tobi bilan qaynagani, pishgani uchun uzoq muddat saqlagulik, ming dardga davo ekan. Yurakka davo, tanga kuch berar ekan.
—Ko‘mma nonni pishirishni momomdan o‘rganganman. Bizda hali ham ko‘mma non pishiriladi. Hali tandir ham bo‘lmagan paytlarda xamirni qog‘ozga o‘rab, qizarib turgan cho‘qqa solib, bir necha soat davomida qoldiriladi. Xohishga qarab yong‘oq, qaymoq yoki jiz-bizlar solib tayyorlasa, yanada mazali bo‘ladi. Ko‘mma nonni choy bilan tanovul qilsangiz, ovqat yegingiz kelmaydi. Oshqozonga botmaydi, tezda hazm bo‘ladi, — deydi mehmonlarga ko‘mma nondan ushatib uzatarkan Oysanam yanga.
Uzun yo‘l bo‘ylab ketaverar ekansiz, mehmonnavozlik tugamaydi, mehr ko‘zda deganlaridek, vohadoshlarimiz maydonda keling-kelingni joyiga keltirib, qo‘llarini ko‘ksiga qo‘ygancha istarasi issiq insonlar qo‘rg‘oniga, o‘toviga taklif etaveradi. Oliygohlar ichida otaxoni bo‘lmish Termiz davlat universitetining yoshi ulug‘ ustozlaridan talabalarigacha mezbonlik qilib turgan nuqtada bahri dilingiz ochiladi. Yuz chog‘li yigit-qiz yuz millatning libosini egniga yarashtirib, yuz tilda salom-alik bilan ichkariga taklif etadi. Bir yonda polvonlar kurashayotgan, bir yonda bilagi zo‘rlar kuch sinashayotgan bo‘ladi. Kelin-kuyovlarning urf-odatlar, rasm-rusumlar bo‘yicha kutib olinishi, qadimiy idish-tavoqlardan taqinchoqlargacha bo‘lgan ko‘rgazmalar e’tiboringizni tortmay qo‘ymaydi.
Keyingi manzil Toshkent tibbiyot akademiyasining Termiz filialiga ulanadi. Barcha viloyatlardan kelib tahsil olayotgan yoshlar Surxon vohasida surxoncha liboslar ila zo‘r ishtiyoq bilan mehmon kutayotganini ko‘rib beixtiyor taassurotlariga quloq tutasiz.
—Buxoro viloyatidan kelib tahsil olyapman, — deydi TTA Termiz filiali talabasi Dilyora Isroilova. — Birinchi marta uyimdan, tug‘ilib o‘sgan viloyatimdan uzoqda Navro‘z bayramini nishonlashim. Taassurotlarim a’lo. Navro‘z ayyomi bizda bu qadar keng nishonlanmaydi. Surxondaryoliklarning birdamligi, ahilligi, mehmonnavozligi meni xursand qildi. Buxoroda Surxondaryodan farqli ravishda sumalak bilan bir qatorda xalisa pishiriladi. Navzo‘r sayllarida, to‘y-hashamlarda bir nechta qo‘yni so‘yib, terisini oshlab go‘shti qozonga solinadi, suv va bug‘doy yormasi bilan bir kecha-yu bir kunduz rosa qaynaydi. Rangi sumalakdan ochiqroq tusdagi bo‘tqasimon holatda tayyor bo‘lganda likoblarga solib dasturxonga tortamiz. Bu taom juda kaloriyali, to‘yimli va mazali.
Navro‘z sayli insonni qadriyatlar bilan, urf-odatlar bilan yuzlashtiradi. Ahillik, birdamlik ila birlashtiradi. Milliy o‘yinlar tomoshasi bilan jo‘shasiz, ajib navolar, kuy-qo‘shiqlar taningizni yayratadi. Momo-bobolarimiz tanovul qilib kelgan foydali va mazali taomlar, shirinliklarni yana bir bor yodimizga soladi. Uni qayta va qayta pishirib ko‘rishga ishtiyoqimizni oshiradi. Zamonlar o‘tsa ham odatlar, an’analar qadr topadigan, sayqallanib, kelgusi avlodlarga bezavol yetkazishga xizmat qiladigan Navro‘z — yangilanish ayyomi barhayot bo‘lsin.
Sayyora ALLAYEVA
