Milliy meros — bu nafaqat o‘tmishdan qolgan urf-odat va an’analar, balki xalqning madaniyati, tafakkuri va hayot tarzi bilan chambarchas bog‘liq tushunchadir. Qadriyatlar yo‘qolishi milliy o‘zlikning susayishiga olib kelishi mumkin, shu bois ularni asrash va rivojlantirish har bir avlodning burchidir.
Har bir millatning o‘ziga xos tarixi, madaniyati va qadriyatlari uning mavjudligini belgilovchi asosiy omillardan biridir. Milliy qadriyatlar — bu ajdodlardan meros bo‘lib kelayotgan urf-odatlar, an’analar, axloqiy mezonlar va ma’naviy boyliklarning yig‘indisidir. Ular nafaqat o‘tgan avlodlarning hayot tarzi va dunyoqarashini aks ettiradi, balki millatning o‘zligini, g‘ururini va kelajagini ham belgilab beradi. Tarixga nazar tashlasak, har qanday xalq o‘z qadriyatlarini asrab-avaylash orqali buyuk davlatlar qatoridan o‘rin olgan. Masalan, qadimgi Buxoro va Samarqand madaniy markaz sifatida shakllangan davrlarda milliy qadriyatlar fan, san’at, hunarmandchilik va ma’naviyat bilan uyg‘un holda rivojlangan. Buyuk allomalarimizdan Abu Nasr Forobiy, Alisher Navoiy, Mahmud Qoshg‘ariy va Ahmad Yassaviy kabi mutafakkirlar milliy qadriyatlarni ilmiy meros bilan boyitib, ularni kelajak avlodga yetkazishda ulkan hissa qo‘shganlar. Alisher Navoiyning “Xamsa”si nafaqat badiiy asar sifatida, balki milliy qadriyatlar va ma’naviy merosni ifodalovchi bebaho manba sifatida ham e’tirof etiladi.
O‘zbek oilasi – bu nafaqat qon-qarindoshlik asosiga qurilgan institut, balki milliy tarbiyaning, ma’naviyatning va axloqiy me’yorlarning uzluksiz davom ettirilishini ta’minlovchi muhim ijtimoiy tuzilma hisoblanadi. Afsuski, globallashuv jarayoni va texnologik rivojlanish bilan birga, ba’zi milliy qadriyatlarimizni yo‘qotish xavfi ham kuchaymoqda. Yoshlar orasida milliy urf-odatlarga, qadriyatlarga e’tibor susayib borayotgani tashvish uyg‘otadi. Shu bois milliy qadriyatlarni asrab-avaylash, ularni kelajak avlodga yetkazish har bir insonning burchi hisoblanadi. Zero, qadriyatlar yo‘qolsa, millat ham o‘zligini yo‘qotadi.
Qadim zamonlardan buyon xalqimiz mehmondo‘stlik, oqibatlilik, kattalarga hurmat, mehr-oqibat kabi fazilatlarni o‘z hayotining ajralmas qismi sifatida qabul qilgan. Bu qadriyatlar asrlar davomida shakllanib, bugungi kungacha o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Masalan, mehmondo‘stlik o‘zbek xalqining eng ulug‘ fazilatlaridan biri bo‘lib, u azaldan jamiyatda o‘ziga xos odob-axloq qoidalari asosida shakllangan. Har qanday mehmon hurmat va ehtirom bilan kutib olinishi, unga o‘z oilasi a’zosi kabi g‘amxo‘rlik qilinishi o‘zbek an’analarining ajralmas qismi sanaladi.
Bugungi globallashuv sharoitida milliy qadriyatlarni asrash va kelajak avlodga yetkazish dolzarb masala hisoblanadi. Chunki zamonaviy texnologiyalar, ommaviy madaniyat va g‘arbona hayot tarzi ba’zi milliy qadriyatlarning yo‘qolib borishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, yoshlar orasida ona tiliga, milliy madaniyatga va an’analarga bo‘lgan qiziqishning pasayishi bu boradagi eng katta muammolardan biri hisoblanadi. Shu bois, oilada, ta’lim muassasalarida va umuman jamiyatda milliy qadriyatlar targ‘ibotiga katta e’tibor qaratilishi lozim. Ta’lim tizimida milliy qadriyatlarni singdirish – bu nafaqat tarixiy bilim berish, balki yosh avlodni milliy g‘urur va vatanparvarlik ruhida tarbiyalash demakdir. Maktab darsliklarida milliy urf-odatlar, xalq og‘zaki ijodi, buyuk ajdodlar hayoti va ularning merosi keng yoritilishi kerak. Shuningdek, teatr, kino, san’at va adabiyot ham milliy qadriyatlarni asrash va ommalashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Zero, o‘z qadriyatlarini e’zozlagan xalq hech qachon yo‘qolmaydi, aksincha, yanada qudratli va barqaror bo‘ladi. Milliy qadriyatlarimizni saqlash – bu nafaqat o‘zimiz, balki kelajak avlod oldidagi mas’uliyatimizdir.
Abdusalom Xujanazarov,
Tarix fanlari bo’yicha falsafa doktori (PhD)
Suxrob Bozorov,
Termiz davlat pedagogika institute o’qituvchisi
