XXI asrda ta’lim tizimi raqamli texnologiyalar bilan chambarchas bog‘lanib bormoqda.Bugungi kunda sun’iy intellekt (SI) texnologiyalari, elektron o‘quv platformalari, raqamli resurslar va avtomatlashtirilgan ta’lim tizimlari oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonining ajralmas qismiga aylangan. Ayniqsa, filologiya
yo‘nalishida ta’lim olayotgan talabalarning kasbiy kompetensiyalarini shakllantirishda zamonaviy raqamli yondashuvlar muhim o‘rin tutadi.
Filologiya sohasi – til, madaniyat va tafakkur o‘rtasidagi murak-kab aloqalarni o‘rganishga yo‘nal-
tirilgan bo‘lib, an’anaviy o‘quv qo‘llanmalar bilan bir qatorda raqamli ta’lim resurslarini samarali qo‘llashni talab etadi. Sun’iy intellekt texnologiyalariga asoslangan elektron o‘quv qo‘llanmalar bu yo‘nalishda nafaqat o‘qituvchi faoliyatini yengillashtiradi, balki talabalarning mustaqil o‘rganish salohiyatini kengaytiradi, interaktiv va individual ta’lim muhitini yaratadi.
YUNESKO hisobotida sun’iy intellekt ta’lim sifatini oshirish, o‘qituvchilarni qo‘llab-quvvatlash va ta’limda teng imkoniyatlarni yaratishning asosiy vositasi sifatida e’tirof etilgan. O‘zbekistonlik tadqiqotchilardan M.Tursunov o‘z ishida raqamli texnologiyalar filologik ta’limda o‘quv materiallarini interaktiv shaklda taqdim etish, til o‘rganish jarayonini avtomatlashtirish va tahlil qilish imkonini berishini ko‘rsatgan. Shuningdek, D.Qodirova sun’iy intellekt asosida ishlab chiqilgan elektron darsliklar yordamida talabalarda nutq madaniyati, yozma ko‘nikma va lingvistik tafakkur rivojlanishining sezilarli darajada oshishini ilmiy asosda isbotlagan.
Biroq, amaliyotda ushbu texnologiyalarni milliy ta’lim tizimiga integratsiya qilishda metodik yondashuvlarning yetishmasligi va texnik infratuzilmaning to‘liq yo‘lga qo‘yilmagani ayrim muammolarni yuzaga keltirmoqda. Tajriba jarayonida bir nechta sun’iy intellektga asoslangan elektron o‘quv platformalaridan foydalanildi. Har bir platforma til o‘rganish, matn tahlili, talaffuz mashqlari va tarjima ko‘nikmalarini rivojlantirishda o‘ziga xos natijalarni berdi.
Tajriba ishtirokchilari ikki guruhga ajratildi:
- Nazorat guruhi – an’anaviy darslik va leksik mashqlar asosida o‘qitildi.
- Tajriba guruhi – SI asosidagi elektron o‘quv qo‘llanmalar bilan ta’lim oldi.
Jarayon davomida talabalar
faoliyatini kuzatish, topshiriqlarning bajarilish tezligi, xatoliklar miqdori va o‘zlashtirish ko‘rsatkichlari baholandi.
Tadqiqot natijasida o‘quv samaradorligi oshdi. Tajriba guruhi talabalarining so‘z boyligi 28 foizga, grammatik aniqlik darajasi esa 34 foizga yaxshilandi. Bu sun’iy intellekt tizimlari tomonidan berilgan individual tahlil va teskari aloqa bilan izohlanadi.
Motivatsiya darajasi yuqori bo‘ldi. Elektron qo‘llanmalarning interaktivligi (testlar, ovozli mashqlar, kontekstual tarjimalar) talabalarda darslarga bo‘lgan qiziqishni oshirdi.
SI vositalari yordamida tinglab tushunish, yozma va og‘zaki nutq, talaffuz, grammatik tahlil kabi ko‘nikmalar bir vaqtda rivojlandi.Shunga qaramay, ayrim texnik muammolar — internet tezligi, platformalarning pulli versiyalari va ba’zi o‘zbek tilidagi interfeyslarning cheklanganligi — to‘siq bo‘lib turibdi.
Kelajakda elektron o‘quv qo‘llanmalar asosida yaratilgan sun’iy intellekt tizimlari milliy ta’lim standartlariga moslashtirilib, ularning integratsiyasi natijasida filologiya sohasida raqamli kompetensiyaga ega yangi avlod mutaxassislarini tayyorlash imkoniyati kengayadi.
Ahad Shukurov,
Termiz davlat universiteti
dotsenti,
filologiya fanlari bo‘yicha
falsafa doktori (PhD)
