Aybsizlik prezumpsiyasi shaxsning aybsizligi asosli mantiqiy va falsafiy uslubga asoslangan bo‘lib, uning qarama-qarshi mazmuni – shaxsning aybini tasdiqlash orqali uning antitezini rad etadi. Mantiqiy-semantik formula aybsizlik prezumpsiyasi bilan bog‘liq holda klassik mantiqiy pozitsiyaga asoslanadi. “Agar u holda, aks holda” (ya’ni, odam boshidanoq aybsiz deb hisoblanadi, agar uning aybi qonuniy ravishda isbotlansa, u aybdor deb topiladi, aks holda u aybsiz qoladi).
Aybsizlik prezumpsiyasi tushunchasi qonunchiligimizda keltirilib, mustahkamlanib qo‘yilgan Jumladan; Bosh qomusimiz hisoblanmish O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 26-moddasida: “Jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan har bir shaxsning ishi sudda qonuniy tartibda, oshkora ko‘rib chiqilib, uning aybi aniqlanmaguncha, u aybdor hisoblanmaydi. Sudda ayblanayotgan shaxsga o‘zini himoya qilish uchun barcha sharoitlar ta’minlab beriladi” deya qayd etilgan.
Bundan tashqari O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat protsessual kodeksining 23-moddasida” “Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi uning jinoyat sodir etishda aybdorligi qonunda nazarda tutilgan tartibda isbotlangunga va qonuniy kuchga kirgan sud hukmi bilan aniqlangunga qadar aybsiz hisoblanadi” deyiladi.
Gumon qilinuvchi, ayblanuvich yoki sudlanuvchi o‘zining aybsizligini isbotlab berishi shart emas. Aybdorlikka oid barcha shubhalar, basharti ularni bartaraf etish imkoniyati tugagan bo‘lsa, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi lozim. Qonun qo‘llanilayotganda kelib chiqadigan shubhalar ham gumon qilinuvchining, ayblanuvchining yoki sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi kerak.
Aybsizlik prezumpsiyasi prinsipi, qonunning umumiy tamoyillaridan biri bo‘lib, ayni paytda halol va jamoat subyekti huquqlari va erkinliklarining eng muhim kafolati bo‘lib, shaxsning huquqiy maqomini ta’minlaydi, bu uning universal maqsadi va nazariy va huquqiy mazmuni bilan bog‘liq bo‘lib, u huquqlar, erkinlik orqali namoyon bo‘ladi.
I.I.Nazarov,
O‘zbekiston Respublikasi IIV akademiyasi
kursanti
